Τετάρτη 8 Οκτωβρίου 2025 στις 20.00
"Το προβλημα της μεσης ανατολης" του Τόνι Κλιφ
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ ΠΕΡΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΪΡΟ
Βιβλιοπαρουσίαση του ανέκδοτου έργου
«Το πρόβλημα της Μέσης Ανατολής» του Τόνι Κλιφ
Αυτό το καλοκαίρι, ψάχναμε για σημαντικές μαρξιστικές αναλύσεις σε σχέση με το Παλαιστινιακό ζήτημα και την ιστορία της ταξικής πάλης στη Μέση Ανατολή. Και ανακαλύψαμε αυτό το ξεχωριστό και παθιασμένο νεανικό κείμενο του Τόνι Κλιφ, που δεν του λείπει καθόλου η καθαρή και βαθιά πολιτική ματιά, τέτοια που εντυπωσιάζει και σήμερα, οχτώ δεκαετίες μετά τη συγγραφή του.
Το χειρόγραφο αυτού του έργου συντάχτηκε στην Παλαιστίνη στη γλώσσα γίντις, γερμανοεβραϊκή διάλεκτο που χρησιμοποιούσε στην καθημερινότητά του το μεγαλύτερο μέρος των Εβραίων της Ανατολικής και Kεντρικής Ευρώπης. Ολοκληρώθηκε από τον συγγραφέα του το 1946, όταν ο Τόνι Κλιφ (πραγματικό όνομα Γιγκαέλ Γκλϋκστάϊν) ήταν μόλις 29 χρονών. Δεν εκδόθηκε ποτέ ως τώρα σε μορφή βιβλίου. Και μόλις το 2011 το κείμενο ανέβηκε στην ιστοσελίδα Marxist Internet Archive, μεταφρασμένο στα αγγλικά. Και βρίσκεται πλέον στη διάθεση του αναγνωστικού κοινού.
Ο συγγραφέας
Ο Τόνι Κλιφ είχε γεννηθεί το 1917 στην Παλαιστίνη σε οικογένεια αφοσιωμένων σιωνιστών. Η χώρα ήταν τότε ακόμη σε οθωμανική κατοχή, ενώ θα την κατακτήσουν ως λάφυρο σε λίγους μήνες οι Άγγλοι. Πολλοί συγγενείς του Κλιφ αναδείχθηκαν σε σημαντικά στελέχη του σιωνισμού. Ο ίδιος θα ακολουθήσει στη ζωή του έναν ολότελα διαφορετικό δρόμο.
Από έφηβος ακόμα δέχτηκε από τους καθηγητές του στο εβραϊκό σχολείο τον επιτιμητικό χαρακτηρισμό «κομμουνιστής», επειδή ρωτούσε συχνά για ποιον λόγο δεν υπήρχαν Άραβες συμμαθητές στα διπλανά θρανία. Ο Τόνι Κλιφ θα ενταχθεί στα δεκαπέντε του χρόνια σε μια οργάνωση της σιωνιστικής άκρας αριστεράς. Λίγο μετά τα είκοσί του, απογοητευμένος από την εμπειρία του από τις αριστερές εβραϊκές οργανώσεις, θα στείλει επιστολές στην 4η Διεθνή και θα γίνει σύντομα το πρώτο οργανωμένο μέλος της στη γη της Παλαιστίνης. Σε λίγα χρόνια θα οργανώσει μια μικροσκοπική αλλά δυναμική τεταρτοδιεθνιστική ομάδα. Αυτή διέθετε λίγες μόνο δεκάδες μέλη, τόσο Εβραίους όσο και Άραβες, που πάλευαν μαζί για μια σοσιαλιστική Παλαιστίνη, στα πλαίσια μιας Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας της Μέσης Ανατολής.
Τον Μάη του 1948, με την αποχώρηση των Άγγλων, οι σιωνιστικές δολοφονικές συμμορίες στην Παλαιστίνη θα επιτεθούν μαζικά στα αραβικά χωριά, δολοφονώντας εκατοντάδες αμάχους και δημιουργώντας 750 χιλιάδες πρόσφυγες, διωγμένους για πάντα από τα σπίτια τους. Πρόκειται για τη «Νάκμπα» (καταστροφή) της Παλαιστίνης και ταυτόχρονα τη γενεσιουργό πράξη του κράτους του Ισραήλ. Ο Κλιφ, μαζί με τη σύντροφο της ζωής του Χάνι Ρόζενμπεργκ, δεν θα δεχτούν ποτέ να γίνουν ισραηλινοί πολίτες και θα πάρουν επίσης τον δρόμο της προσφυγιάς, στην αρχή στην Αίγυπτο και κατόπιν στη Βρετανία. Σε όλη την υπόλοιπη ζωή του ο Τόνι Κλιφ θα παραμείνει άπατρις, άτομο χωρίς συγκεκριμένη υπηκοότητα. Και θα προσδιορίζεται εθνικά ως «Παλαιστίνιος εβραϊκής καταγωγής».
Στη Βρετανία σύντομα ο Κλιφ θα διαχωριστεί από το ορθόδοξο τροτσκιστικό ρεύμα. Τομή σε αυτό θα είναι η συγγραφή της κλασικής πια ανάλυσής του «Ο κρατικός καπιταλισμός στη Ρωσία» όπου θα υποστηρίξει πως η σταλινική κοινωνία σε καμία περίπτωση δεν είναι πιο προοδευτική ή φιλεργατική σε σχέση με τις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες. Και το καθήκον της εργατικής τάξης θα είναι να πραγματοποιήσει την κοινωνική επανάσταση, ανατρέποντας καπιταλιστές και γραφειοκράτες, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση.
Ο Κλιφ θα γράψει ακόμη πολλά βιβλία, ανάμεσά τους τις βιογραφίες της Ρόζας Λούξεμπουργκ, του Λένιν (τρίτομη) και του Τρότσκι (τετράτομη). Και θα γίνει ο ιδρυτής ενός ολόκληρου ρεύματος ιδεών μέσα στον επαναστατικό μαρξισμό, αυτό του Διεθνούς Σοσιαλισμού. Σε αυτό το ρεύμα ιδεών οφείλει τις αρχές της και η μικρή μας συλλογικότητα, η εφημερίδα «Η Κόκκινη».
Η αξία της συγκεκριμένης μελέτης
Το «πρόβλημα της Μέσης Ανατολής» μπορεί να μην κατάφερε ως τώρα να φτάσει στο τυπογραφείο, αλλά δεν έχει γεράσει καθόλου από το 1946 που γράφηκε. Αντίθετα, πολλές προβλέψεις του επιβεβαιώθηκαν και τα βασικά στοιχεία της ανάλυσης του έργου ισχύουν στο πλήρες, έως σήμερα.
Και, το κυριότερο, αυτό που αποδείχτηκε περίτρανα στις μέρες της Αραβικής Άνοιξης του 2011, είναι η κεντρική ιδέα του βιβλίου του Τόνι Κλιφ: Πως μόνο η επαναστατική δράση της ίδιας της εργατικής τάξης, μπορεί να διώξει τους ιμπεριαλιστές, τους σιωνιστές, τους εμίρηδες και τους δικτάτορες που παρασιτούν σε όλη την Μέση Ανατολή. Και να οργανώσει μια απελευθερωτική κοινωνία ισότητας.
Γράφει ο Τόνι Κλιφ:
«Ο πολιτικός ρόλος του προλεταριάτου στην αραβική κοινωνία δεν καθορίζεται από τον αριθμό του, αλλά από τη θέση του στο γενικό οικονομικό σύστημα, […] από τη θέση του στο σύστημα σχέσεων που υπάρχουν μεταξύ όλων των τάξεων της αραβικής κοινωνίας, πρωτίστως τη θέση του στην αγροτική επανάσταση, και από τη θέση του στον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα. [...] Το προλεταριάτο της Αραβικής Ανατολής, νέο, ακατέργαστο, άπειρο και αμαθές, πρέπει να βαδίσει με εφτά ζευγάρια μπότες, παρακάμπτοντας πολλά στάδια από τα οποία πέρασε το προλεταριάτο των ανεπτυγμένων χωρών. Και να τα περάσει πολύ γρήγορα».
Και υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να μπορέσει το αραβικό προλεταριάτο να παίξει τον ιστορικό του ρόλο για την απελευθέρωση της Μέσης Ανατολής: Να δημιουργηθούν παντού ανεξάρτητες μαζικές οργανώσεις της εργατικής τάξης από τη μια αλλά και η επαναστατική της πρωτοπορία από την άλλη. Παντού, αλλά ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, τη χώρα - κλειδί για την ανάλυση του Τόνι Κλιφ για τη Μέση Ανατολή. Διότι το προλεταριάτο του Καΐρου διαθέτει τις μάζες για να μετατραπεί στη λοκομοτίβα όλης της εργατικής τάξης και των φτωχών όλης της Μέσης Ανατολής. Αλλά μπορεί ακόμα, κερδίζοντας την εξουσία στην Αίγυπτο, να προκαλέσει έμφραγμα στον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό, κλείνοντας τη διώρυγα του Σουέζ.
Ενθουσιασμένος με τα πρώτα σκιρτήματα σημαντικών εργατικών αγώνων τον Φλεβάρη του 1946 στο Κάΐρο, έγραφε ο Κλιφ:
«Οι μαζικές οργανώσεις δεν θα είναι κυρίως προϋπόθεση για τον αγώνα αλλά το αποτέλεσμά του. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η εργατική τάξη θα αναγκαστεί, μέσα στη φωτιά του αγώνα, να χτίσει το μαζικό επαναστατικό της κόμμα, τα οχυρωμένα συνδικάτα της, τα σοβιέτ της.»
Ταυτόχρονα, ο Τόνι Κλιφ δεν τρέφει καμία αυταπάτη για τον δήθεν προοδευτικό ρόλο του σιωνισμού. Θεωρεί αυτό το πολιτικό κίνημα ως απόλυτα αντιδραστικό και υποτακτικό στον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό. Και την ίδρυση ενός κράτους του Ισραήλ ως αντεπαναστατική συμφορά και τους Άραβες αλλά και για τους Εβραίους.
Στην εποχή μας, με τη γενοκτονία στη Γάζα σε πλήρη εξέλιξη, αυτά μοιάζουν αυτονόητα. Τότε όμως ήταν τα χρόνια που η ίδια η Ρωσία του Στάλιν υποδαύλιζε με κάθε μέσο τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, θεωρώντας πως έτσι θα εξυπηρετήσει τις διπλωματικές της κινήσεις. Ακόμη και ο πρώτος μαζικός εξοπλισμός των σιωνιστικών συμμοριών το 1948 έγινε με τσεχοσλοβακικά όπλα, σταλμένα από τη Σοβιετική Ένωση. Με αυτά τα όπλα θα πραγματοποιηθεί λίγο μετά το έγκλημα πολέμου της Νάκμπα.
Στην εντελώς αντίθετη λογική έγραφε στο κείμενό του ο Κλιφ:
«Ο Σιωνισμός δεν λυτρώνει τους Εβραίους από τα βάσανα. Αντιθέτως, τους θέτει σε έναν νέο κίνδυνο, αυτόν του να αποτελέσουν ανάχωμα του ιμπεριαλισμού απέναντι στον εθνικό και κοινωνικο-απελευθερωτικό αγώνα των αραβικών μαζών».
Τι πήγε λάθος; - Η ημιτελής επανάσταση
Όταν ο Κλιφ έγραφε το βιβλίο του το 1946, ήταν ακόμη ορθόδοξος οπαδός του Λέοντα Τρότσκι και της θεωρίας του για την Διαρκή Επανάσταση.
Συνοπτικά, η θεωρία αυτή υποστηρίζει πως η εθνική απελευθέρωση των αποικιών και των εξαρτημένων χωρών είναι αδύνατο πια να πραγματοποιηθεί με επικεφαλής την εθνική αστική τάξη της κάθε χώρας. Κι αυτό επειδή οι αστοί είναι δεμένοι με χίλια νήματα με τον ιμπεριαλισμό, ενώ ταυτόχρονα φοβούνται σαν τον διάβολο τη δράση των εργατ(ρι)ών και των από κάτω. Επίσης, καμιά άλλη κοινωνική τάξη ή στρώμα δεν θα μπορούσε να μπει επικεφαλής ενός εθνικού αντιιμπεριαλιστικού αγώνα. Με μόνη εξαίρεση την εργατική τάξη, που είναι σε θέση να ηγηθεί της εθνικής επανάστασης. Και να την μετατρέψει γρήγορα, παίρνοντας την εξουσία, σε σοσιαλιστική και να σπάσει τα εθνικά σύνορα διεθνοποιώντας την.
Χρόνια μετά τη συγγραφή του "Προβλήματος της Μέσης Ανατολής» ο Κλιφ θα επαναπροσδιορίσει την ανάλυση αυτή του Τρότσκι, παίρνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα από τις εξελίξεις τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στις υπόλοιπες πρώην αποικίες των ευρωπαϊκών κρατών που κέρδισαν μια -τυπική- ανεξαρτησία.
Ο Τρότσκι είχε αποδείξει λαμπρά τις επαναστατικές προοπτικές της εργατικής τάξης μιας χώρας με ολότελα ανισόμετρη ανάπτυξη -της τσαρικής Ρωσίας. Στη Ρωσία, πριν την επανάσταση του 1917, δρούσαν για δεκατέσσερα ολόκληρα οι μπολσεβίκοι, ένα επαναστατικό κόμμα που είχε καταφέρει να αποκτήσει ισχυρούς δεσμούς με την εργατική πρωτοπορία, στα εργοστάσια, τις πετρελαιοπηγές και τα ορυχεία. Όμως, τι γίνεται με τις χώρες που δεν υπήρχε αξιόλογο επαναστατικό κόμμα και η εργατική πρωτοπορία ήταν εξαιρετικά ολιγάριθμη και αδύναμη;
Σε αυτές τις χώρες, χαρακτηριστικά στην Αίγυπτο, τη Συρία, το Ιράκ και την Λιβύη, τον επαναστατικό ρόλο της άμαθης στον πολιτικό αγώνα εργατικής τάξης ανέλαβε να αντικαταστήσει ένα στρώμα ριζοσπαστικοποιημένων διανοουμένων, πολύ συχνά στρατιωτικών, που με τη βίαια κατάληψη της εξουσίας απάλλαξε τις χώρες αυτές από την εξουσία των βασιλιάδων και του πιο παρασιτικού κομματιού της άρχουσας τάξης.
Συχνά, η νέα εξουσία ντυνόταν με σοσιαλιστικά χρώματα. Αλλά ήταν προσπάθειες να αλλάξουν τα πράγματα από πάνω, χωρίς την πραγματική συμμετοχή των μαζών, παρά μόνο σε ρόλο χειροκροτητή.
Σημειώνει ο Τόνι Κλιφ:
«Ελπίζουν σε μεταρρύθμιση από πάνω και θα ήθελαν πολύ να παραδώσουν τον νέο κόσμο σε έναν ευγνώμονα λαό, αντί να δουν τον απελευθερωτικό αγώνα ενός συνειδητού και ελεύθερα ενωμένου λαού να οδηγεί σε έναν νέο κόσμο για τους ίδιους».
Και συνεχίζει ο Κλιφ στο ίδιο κείμενο:
«Ενδιαφέρονται πολύ για μέτρα που θα οδηγήσουν το έθνος τους στην έξοδο από τη στασιμότητα, αλλά πολύ λίγο για τη δημοκρατία. Ενσαρκώνουν την τάση για εκβιομηχάνιση, για συσσώρευση κεφαλαίου, για εθνική αναγέννηση. Η δύναμή τους βρίσκεται σε άμεση σχέση με την αδυναμία των άλλων τάξεων και την πολιτική τους ανυπαρξία.» («Διαθλασμένη Διαρκής Επανάσταση» 1963).
Τα υποτιθέμενα προοδευτικά καθεστώτα στις αραβικές χώρες θα υποστηριχτούν, κατά κανόνα, με ενθουσιασμό από τη σταλινική Αριστερά. Παρόλο που συχνά οι «προοδευτικοί» νέοι ηγέτες θα μακελέψουν αυτή την Αριστερά χωρίς έλεος. Έτσι κατακρεουργήθηκε το Κομμουνιστικό Κόμμα του Ιράκ από τον «σύμμαχό» του Σαντάμ Χουσεΐν. Ενώ στην Αίγυπτο του Νάσερ οι ολιγάριθμοι κομμουνιστές στήριζαν με πάθος τον Νάσερ σε όλη την διακυβέρνησή του. Παρόλο που το σύνολο των στελεχών του κόμματος ήταν ήδη στη φυλακή από το προηγούμενο καθεστώς του βασιλιά Φαρούκ. Και πίσω από τα κάγκελα συνέχισαν να παραμένουν, χωρίς διακοπή, για δεκαετίες μετά.
Συμπέρασμα
Ο Τόνι Κλιφ επέμενε πως τίποτα το ελπιδοφόρο για την πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση δεν είναι δυνατό να προκύψει χωρίς τη μαζική κινητοποίηση από τα κάτω. Τα υποτιθέμενα ριζοσπαστικά αραβικά καθεστώτα ούτε βοήθησαν την οργάνωση των εργατικών μαζών, ούτε κατάφεραν να οργανώσουν τον αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό και το κράτος του Ισραήλ. Και, σήμερα, όλα αυτά τα καθεστώτα έχουν πια καταρρεύσει με πάταγο.
Οι επαναστάτ(ρι)ες που εμπνέονται από τον μαρξισμό, μπορούν να ελπίζουν μονάχα στη δράση, την πρωτοβουλία και την οργάνωση από τα κάτω των εργατικών μαζών. Και σε κανέναν άλλο σωτήρα.
Το πόσο τεράστια δύναμη κινητοποίησης κρύβει η αραβική εργατική τάξη, μπορέσαμε να το δούμε στην «Αραβική Άνοιξη» το 2011. Χρόνια πριν, οι υφαντεργάτριες του Καΐρου, με τις απεργίες τους, είχαν επιδείξει απίστευτο σθένος απέναντι στα αφεντικά και τη μισητή αστυνομία του «σοσιαλιστή» Μουμπάρακ. Τέτοιοι αγώνες, σχεδόν άγνωστοι στη Δύση, ήταν το υπόβαθρο για να γεννηθεί το απελευθερωτικό θαύμα της πλατείας Ταχρίρ το 2011.
Αυτή η εργατική τάξη είναι ικανή, σήμερα, να μεγαλουργήσει πολύ περισσότερο. Να απαλλάξει την Αίγυπτο από τον δικτάτορα Σίσι και τα αφεντικά. Να οργανώσει παντού χιλιάδες πλατείες Ταχρίρ, άπειρες εργατικές επιτροπές βάσης. Να διευθύνει την κοινωνία δημοκρατικά, όπως προσπάθησαν να κάνουν η Κομμούνα του Παρισιού το 1871 και τα σοβιέτ στη Ρωσία τα πρώτα χρόνια της επανάστασης του 1917.
Μια τέτοια Αίγυπτος θα μπορούσε να προκαλέσει ντόμινο εξεγέρσεων και επαναστάσεων σε όλη τη Μέση Ανατολή. Και να προκαλέσει εγκεφαλικό στον παγκόσμιο ιμπεριαλισμό και στο κράτος - φονιά του Ισραήλ, ελέγχοντας τη διώρυγα του Σουέζ.
πηγή : email που λάβαμε στις 1 Οκτωβρίου 13h