Παρασκευή 7 Απριλίου 2017 στις 20.30

Γιόρις Ίβενς: Στα μέτωπα της γης

ΓΙΟΡΙΣ ΙΒΕΝΣ ΣΤΑ ΜΕΤΩΠΑ ΤΗΣ ΓΗΣ

ΠΡΟΒΟΛΕΣ & ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ

Ο Γιόρις Ιβενς (1898-1989) κάποτε είπε: «Ολες μου οι ταινίες έχουν ως βασικό κοινό χαρακτηριστικό ανθρώπους που κινητοποιούνται από κάτι. Από την επιθυμία τους να είναι ελεύθεροι, από το νερό, από τον άνεμο. Πιστεύω πως δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον Ιβενς που κινηματογραφεί τον άνεμο, και τον Ιβενς που κινηματογραφεί επαναστάσεις». Πράγματι, «το Εσωτερικό και το Εξωτερικό, η "κατάσταση της σκέψης" και "η συγκεκριμένη δουλειά στις γραμμές του αγώνα", στον Ιβενς δεν ξεχωρίζουν. Είναι στιγμές μιας και μόνο βασικά πολιτικής στάσης, που οφείλουν την ισορροπία τους στην στέρεη σύνδεση με τις λαϊκές μάζες» (Κλάους Κρεϊμέγιερ).

Η κάμερα του Γιόρις Ιβενς ταξίδεψε ακούραστη στα μέτωπα όλης της γης: από τα πρώτα βήματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Σοβιετική Ενωση έως τον Ισπανικό Εμφύλιο, από την ιαπωνική εισβολή στην Κίνα έως τον πόλεμο του Βιετνάμ, από τη μετεπαναστατική Κίνα ως την επαναστατημένη Κούβα, από τα ανθρακωρυχεία του Μπορινάζ μέχρι τη Μασσαλία και το Βαλπαραΐσο... Ενα πρώτο, μικρό αφιέρωμα -που σκοπεύουμε να το ακολουθήσουν και άλλα- στον κινηματογραφιστή που κατέγραψε το παγκόσμιο γίγνεσθαι του 20ού αιώνα και σφράγισε την τέχνη του ντοκιμαντέρ, αφήνοντας πίσω του πάνω από 80 ταινίες γυρισμένες σε περισσότερες από 20 χώρες.

~Παρασκευή 17/3/2017~ ΚΟΜΣΟΜΟΛ Ή ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ (Pesn o gerojach, ΕΣΣΔ, 1932, 50')

Σκηνοθεσία: Γιόρις Ιβενς
Σενάριο: Ιωσήφ Σκλόετ
Φωτογραφία: Αλεξάντερ Σελένκοφ
Μοντάζ: Γιόρις Ιβενς
Μουσική: Χανς Αισλερ
Ηθοποιοί: Λαϊκός θίασος Μαγκνίτι
Παραγωγή: Mesjrabpom Film, Μόσχα


Εν μέσω μιας ήδη πυρετώδους κινηματογραφικής πορείας, ο Ιβενς επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη Σοβιετική Ενωση μετά από πρόσκληση του σοβιετικού σκηνοθέτη Βσεβολόντ Πουντόβκιν. Περιοδεύοντας με τις ταινίες του, εκτέθηκε στην κριτική και τα σχόλια των σοβιετικών εργατών, γεγονός που διαμόρφωσε το μετέπειτα έργο του καθοριστικά. Η ΕΣΣΔ αγόρασε 200 κόπιες των ταινιών του «Η Γέφυρα» (1928) και «Η Βροχή» (1929) για να τις διανείμει στις σοβιετικές δημοκρατίες. Η γνωριμία του Ιβενς με τους Πουντόβκιν, Ντοβζένκο, Αϊζενστάιν υπήρξε επίσης ιδιαίτερα επιδραστική. Ο Ιβενς απέκτησε την πεποίθηση ότι η Σοβιετική Ενωση μπορούσε να του προσφέρει πολύ σπουδαιότερες κινηματογραφικές ευκαιρίες απ' ό,τι η Ευρώπη και η επιχείρηση φωτογραφικών ειδών του πατέρα του. Υποσχέθηκε να επιστρέψει και να κάνει μια ταινία με την πρώτη ευκαιρία. Την υπόσχεσή του αυτή τίμησε με το «Κομσομόλ, ή το Τραγούδι των Ηρώων», ταινία που αφιέρωσε στους νεαρούς κομμουνιστές της Δυτικής Ευρώπης.

Στη δεύτερη περίοδο παραμονής του στην ΕΣΣΔ, ταξιδεύοντας για μήνες και μελετώντας την αλματώδη ανάπτυξη της σοσιαλιστικής βιομηχανίας και την κολλεκτιβοποίηση της αγροτικής παραγωγής, κατά τη διάρκεια του πρώτου πεντάχρονου πλάνου του Στάλιν, ο Ιβενς επιλέγει να καταγράψει στο πρώτο του δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ την κατασκευή υψικαμίνων από την Κομσομόλ, την Ενωση Κομμουνιστικών Νεολαιών της Σοβιετικής Ενωσης. Επηρεασμένος από τον Πουντόβκιν, ο Ιβενς παρακολουθεί έναν «μη ηθοποιό», δίνοντας έτσι στην ταινία τη μορφή της «προσωποποιημένης ιστορίας». Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο Μαγκνιτογκόρσκ, στα Ουράλια Ορη, όπου μια βιομηχανική πόλη με περισσότερους από 200.000 κατοίκους δημιουργήθηκε μέσα σε λίγα μόλις χρόνια, καθώς και στο λεκανοπέδιο του Κουμπάς στη Σιβηρία.

Πρόκειται για την πρώτη συνεργασία του Ιβενς με τον κομμουνιστή γερμανό συνθέτη Χανς Αισλερ, ο οποίος αποφάσισε να εργαστεί ως «μουσικός ρεπόρτερ», όπως λέει ο ίδιος, ακολουθώντας την κάμερα του Ιβενς στα γυρίσματα προκειμένου να καταγράψει τους εργοστασιακούς θορύβους και την παραδοσιακή μουσική των εθνικών μειονοτήτων: «...Το Μαγκνιτογκόρσκ είναι ο πιο ενδιαφέρων τόπος που έχω δει ποτέ. Τούτη η πόλη σε διαρκή ανάπτυξη και αέναη αλλαγή, δεν υπάρχει παρά μόλις δυόμισι χρόνια κι έχει ήδη 275.000 κατοίκους. (...) Χαρακτηριστικό του Μαγκνιτογκόρσκ δεν είναι μόνο η υψικάμινος, αλλά επίσης: άνθρωποι αλλάζουν τη στέππα και χτίζουν ένα μεγάλο έργο, που με τη σειρά του αλλάζει τους χτίστες του. Γεννιέται έτσι ένα νέος τύπος ανθρώπου μέσα από τη διαδικασία της εργασίας...» (Χανς Αισλερ).

ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΣΤΟ ΜΠΟΡΙΝΑΖ (Misère au Borinage, Βέλγιο, 1933, 34')

Σκηνοθεσία, Σενάριο Μοντάζ: Γιόρις Ιβενς, Ανρί Στορκ
Φωτογραφία: Γιόρις Ιβενς, Ανρί Στορκ, Φρανσουά Ρεντς
Παραγωγή: EPI - Club de l'Ecran, Βρυξέλλες


Τον Ιούνη του 1932, οι ανθρακωρύχοι του Μπορινάζ στο βορειοδυτικό Βέλγιο ξεκινούν απεργία ενάντια στη μείωση των μισθών και την εντατικοποίηση της δουλειάς. Η απεργία ηττάται και χιλιάδες εργάτες βρίσκονται χωρίς δουλειά, σε κατάσταση εξαθλίωσης. Ο βέλγος πρωτοπόρος κινηματογραφιστής Ανρί Στορκ προτείνει στον Ιβενς να συνεργαστούν σε μια ταινία. Μαζί, κινηματογραφούν σε συνθήκες παρανομίας τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες αυτής της ηττημένης απεργίας.

«Η κατάσταση των εργατικών οικογενειών, όπως εμφανίζεται στο "Μπορινάζ", δεν έχει τίποτα το επαναστατικό από μόνη της. Είναι η ηθελημένη αντιπαράθεση αυτής με τα στοκ του άνθρακα, την καταστροφή των τροφίμων, τις εικόνες από τους αγώνες των εργατών όλων των χωρών, που θα πρέπει να προκαλέσει στον θεατή ένα "ξύπνημα της συνείδησης"... Το δοκίμιο αυτό είναι μια προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση, η οποία έχει διερευνηθεί ελάχιστα...» (Ιβενς και Στορκ).

«Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο Μπέρτολτ Μπρεχτ είδε την ταινία, αντιλήφθηκε το ουσιώδες. Μου είπε: "Κάνατε μια παραδειγματική ταινία: με αφετηρία μια χαμένη απεργία, δείξατε ότι τίποτα δεν έχει χαθεί" (…) Το αισθητικό μας όραμα υπέστη κι αυτό το πλήγμα της πραγματικότητας (…) Κάθε πλάνο έπρεπε να λέει "κατηγορώ" και όχι "συμπονώ" (…) Αυτό το ύφος, το όσο πιο απογυμνωμένο γίνεται, σχεδόν στοχαστικό, υπήρξε για τον αστικό Τύπο η αφορμή να αφηνιάσει ενάντια στην ταινία και σε εμένα τον ίδιο…» («Γιόρις Ιβενς ή η Μνήμη ενός βλέμματος»).

~Παρασκευή 24/3/2017~ ΝΕΑ ΓΗ (Nieuwe Gronden, Ολλανδία, 1934, 30')

Σκηνοθεσία, Σενάριο: Γιόρις Ιβενς
Αφήγηση: Γιόρις Ιβενς
Φωτογραφία: Γιόρις Ιβενς, Γιον Φέρνουτ, Τζουπ Χουίσκεν, Ελι Λοτάρ
Μοντάζ: Γιόρις Ιβενς, Ελεν Βαν Ντόνγκεν
Μουσική: Χανς Αισλερ
Παραγωγή: CAPI, Αμστερνταμ


« (...) πριν κόψω τους δεσμούς μου με την Ολλανδία, είχα μια ταινία να τελειώσω, ή μάλλον να μεταμορφώσω: το "Ζέντερζε". Αυτή η ταινία με θέμα την κατασκευή ενός μεγάλου φράγματος και την αποξήρανση της λιμνοθάλασσας Ζέντερζε, που είχα ξεκινήσει το 1930 και είχα συνεχίσει να γυρίζω καθώς προχωρούσαν τα έργα, είχε πάρει τη μορφή ενός μοντάζ μιάμισης ώρας που σκιαγραφούσε την πάλη μεταξύ Ανθρώπου και Θάλασσας (...) Η πρώτη συγκομιδή ήταν η λογική κατάληξη του "Ζέντερζε" (...) ήταν το "χάπι εντ" δέκα χρόνων προσπάθειας (...) Ομως μέσα σε δέκα χρόνια, ο κόσμος είχε αλλάξει (...) Το 1934 επικρατούσε πανικός (...) Οι χιλιάδες εργάτες που είχαν εργαστεί στο φράγμα ήταν άνεργοι. Στις πρωτεύουσες, οι τιμές του σιταριού έπεφταν ραγδαία και οι παραγωγοί προτιμούσαν να καταστρέφουν τις σοδειές παρά να τις πουλούν χωρίς κέρδος (...) Είχα λοιπόν αποφασίσει να ξαναπιάσω το μοντάζ του "Ζέντερζε" και να το συμπυκνώσω δίνοντάς του μια άλλη κοινωνική και πολιτική διάσταση (...) έτσι το "Ζέντερζε" έγινε η "Νέα Γη", μια συντομότερη ταινία, πιο δραματική και φορτισμένη με μια πολιτική σημασία, η ιστορία της οποίας μου παρείχε το σενάριο…» («Γιόρις Ιβενς ή η Μνήμη ενός βλέμματος»).

Η ΓΗ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ (Spanish Earth, Ισπανία-ΗΠΑ, 1937, 55')

Σκηνοθεσία, Σενάριο: Γιόρις Ιβενς
Φωτογραφία: Γιον Φέρνουτ
Κείμενο, Αφήγηση: Ερνεστ Χεμινγουέι
Μοντάζ: Ελεν Βαν Ντόνγκεν
Μουσική: Μαρκ Μπλιτζστάιν, Βίρτζιλ Τόμσον
Παραγωγή: Contemporary Historians, Inc., Νέα Υόρκη


Το 1936, εν μέσω της συνεχιζόμενης ανόδου του φασισμού, ο Γιόρις Ιβενς πηγαίνει στη Νέα Υόρκη μετά από πρόσκληση της New York Alliance, όπου ξεκινά να εργάζεται με την Ελεν Βαν Ντόνγκεν πάνω σε εκπαιδευτικές ταινίες στα πλαίσια ενός προγράμματος του ιδρύματος Ροκφέλερ. Συνδέεται με φιλία με τους Ρόμπερτ Φλάερτι και την ομάδα Frontier Film, τον Ερνεστ Χεμινγουέι, τη Λίλιαν Χέλμαν, τον Τζον Ντος Πάσος, τον Φρέντερικ Μαρτς, τη Λουίζ Ράινερ, τον Αρτσιμπαλντ Μακ Λις. Μαζί τους αποφασίζει να ιδρύσει μια μη εμπορική εταιρία ταινιών αφιερωμένων σε σύγχρονα ιστορικά γεγονότα. Αυτός είναι ο τρόπος που βρίσκουν οι δημοκράτες διανοούμενοι της Αμερικής για να χρηματοδοτήσουν μια ταινία για τον αγώνα του ισπανικού λαού ενάντια στον φρανκιστές που υποστηρίζονται από τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι.

Από τον Γενάρη έως τον Μάη του 1937, ο Ιβενς με τους συνεργάτες του Ελεν Βαν Ντόνγκεν και Γιον Φέρνουτ κινηματογραφούν στην Ισπανία. Τους ακολουθεί ο Ερνεστ Χεμινγουέι, ο οποίος γράφει και εκφωνεί την οξύτατη αφήγηση αυτής της ταινίας (σε μια πρώτη εκδοχή, το σχολιασμό διάβαζε ο Ορσον Ουέλς, αλλά η φωνή του θεωρήθηκε «υπερβολικά ωραία» για να ταιριάξει με την ταινία). Η κινηματογράφηση επικεντρώνεται στη Μαδρίτη και τα περίχωρά της, στη συνεργασία ανάμεσα στο Δημοκρατικό Στρατό και το λαό που τον τροφοδοτεί. Η ταινία επιδιώκει να δείξει στους Αμερικανούς τι πραγματικά συμβαίνει στην Ισπανία και να συνεισφέρει πολιτικά και υλικά στην υποστήριξη της Ισπανικής Δημοκρατίας και του λαού της: «...η κινηματογραφική μηχανή, η πένα και το ντουφέκι υπερασπίζονται μια ιδέα: το λεύτερο ισπανικό λαό!». Ο αστικός Τύπος της εποχής κριτικάρει την ταινία ως αποτυχημένη και ως «προπαγάνδα». Ωστόσο, η επιτυχία που έχει στην Αμερική (προβολές στον Λευκό Οίκο, στο Χόλιγουντ, περιοδεία σε πολλές πόλεις) επιτρέπει με τα έσοδά της να αγοραστούν ασθενοφόρα για τους ισπανούς αντιφασίστες.

~Παρασκευή 31/3/2017~ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ (Das Lied der Ströme, Ανατολική Γερμανία, 1954, 90')

Σκηνοθεσία: Γιόρις Ιβενς, σε συνεργασία με τους Τζουπ Χουίσκεν και Ρόμπερτ Μένεγκοζ
Σενάριο: Βλαντιμίρ Πόζνερ, Γιόρις Ιβενς
Μουσική: Ντμίτρι Σοστακόβιτς
Στίχοι τραγουδιών: Μπέρτολτ Μπρεχτ, Σεμιόν Ντιρσανόφ
Τραγούδι: Ερνστ Μπους, Πολ Ρόμπσον
Παραγωγή: DEFA-Studio, Βερολίνο, σε συνεργασία με την Παγκόσμια Συνδικαλιστική Ομοσπονδία


Κατά την περίοδο 1947-1956, ο Γιόρις Ιβενς ζει και κινηματογραφεί στην Κεντρική Ευρώπη: αρχικά στην Τσεχία, έπειτα στην Πολωνία, τέλος στην Ανατολική Γερμανία. Το 1954, σκηνοθετεί σε συνεργασία με τους Τζουπ Χουίσκεν και Ρόμπερτ Μένεγκοζ το «Τραγούδι των Ποταμών», ένα μεγάλο φρέσκο για την κατάσταση των εργατών σε όλο τον κόσμο. Αρχικά ο Ιβενς ήθελε δώσει στην ταινία τον τίτλο «Ο έβδομος ποταμός»: Ενώ οι έξι ποταμοί της ταινίας (Αμαζόνιος, Μισισιπής, Γάγγης, Νείλος, Γιανγκτσέ και Βόλγας) παραπέμπουν στις έξι ηπείρους, στους έξι πολιτισμούς, ο έβδομος ποταμός είναι η εργατική τάξη, ο ποταμός που τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει ή να εκτρέψει από την πορεία του.

Η ταινία υλοποιήθηκε με τη συνεργασία 18 χωρών και τις λήψεις πραγματοποίησαν οπερατέρ από όλο τον κόσμο, οι οποίοι εκπαιδεύονταν από τον Ιβενς. Το υλικό στάλθηκε στο στούντιο της DEFA στο Ανατολικό Βερολίνο, υπό την επίβλεψη του Ιβενς. Τη μουσική της ταινίας συνέθεσε ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, ενώ τους στίχους των τραγουδιών έγραψε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ. Τα τραγούδια ερμηνεύουν ο γερμανός ηθοποιός-θρύλος του μπρεχτικού επικού θεάτρου Ερνστ Μπους και ο αφροαμερικανός ηθοποιός Πολ Ρόμπσον.

~Παρασκευή 7/4/2017~ Ο 17ΟΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΣ (Le 17ème parallèle, Βιετνάμ-Γαλλία, 1967, 113')

Σκηνοθεσία, Σενάριο: Γιόρις Ιβενς, Μαρσελίν Λοριντάν
Φωτογραφία: Γιόρις Ιβενς, Μαρσελίν Λοριντάν, σε συνεργασία με τους Μπούι Ντινχ Χακ, Νγκιέν Τι, Ξουάν Φουόνγκ, Νγκιέν Κουάνγκ Τουάν, Ντάο Λε Μπινχ, Φαμ Σέρτζεντ, Ντανγκ Βου Μπις Λιέν, Ζαν Νενί, Αντουάν Μποφαντί, Πιέρ ντερ Μπέκεν, Μπερνάρ Ορτιόν, Ζορς Λουαζό
Μοντάζ: Γιόρις Ιβενς, Μαρσελίν Λοριντάν
Παραγωγή: CAPI-Film, Argos-Film, Παρίσι


Στην περίοδο 1965-1968, ο Γιόρις Ιβενς θα γυρίσει τρεις ταινίες -γαλλικής παραγωγής- για τους απελευθερωτικούς αγώνες των λαών στο Βιετνάμ και το Λάος ενάντια στις εισβολές των ΗΠΑ. Πρόκειται, όπως λέει ο ίδιος, για μια τριλογία, «γυρισμένη σαν τριπλή επίθεση ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό: «Ο ουρανός, η γη» (Βιετνάμ, 1965), «Ο 17ος Παράλληλος» (Βιετνάμ, 1967), «Ο Λαός και τα όπλα του» (1968-69, Λάος). Ο Ιβενς συμμετέχει επίσης στη συλλογική ταινία «Μακριά από το Βιετνάμ» (1967, Αλέν Ρενέ, Ζαν-Λικ Γκοντάρ, Γουίλιαμ Κλάιν, Κλοντ Λελούς, Ανιές Βαρντά, Κρις Μαρκέρ), με μια σεκάνς γυρισμένη στο Χανόι.

Ο 17ος παράλληλος είναι η γραμμή που χωρίζει το βόρειο από το νότιο Βιετνάμ. Το χωριό Βιν Λιν, αλλά και ολόκληρη η γύρω περιοχή, υπέστη σφοδρούς βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια της αμερικάνικης εισβολής στο Βιετνάμ, γεγονός που εξανάγκασε τους χωρικούς να ζουν σχεδόν κάτω από τη γη. Η ταινία αποτυπώνει την ασύλληπτη καθημερινότητα αυτών των βιετναμέζων χωρικών και τη συνεχή προσπάθειά τους να υπερασπιστούν την πατρίδα τους.

Παρασκευές στις 8:30 μμ | Είσοδος ελεύθερη
Αγαθουπόλεως 65 & Αχαρνών, Αθήνα | Ιουστινιανού 24, Θεσσαλονίκη
kontra_ekdiloseis@eksegersi.gr

πηγή : www.eksegersi.gr